Trong tác phẩm "Tự Trào" Nguyễn Khuyến đã khéo léo châm biếm bản thân mình và xã hội qua những từ ngôn đầy hình tượng. Bài thơ không chỉ là một biểu hiện của sự chán nản cá nhân mà còn là một tác phẩm nghệ thuật thâm sâu, nói lên tầm quan trọng của việc tự trải nghiệm và hiểu rõ bản thân trong cuộc sống.

Tác giả mở đầu bài thơ bằng những câu thơ mô tả về bản thân mình:

"Cũng chẳng giàu mà cũng chẳng sang,
Chẳng gầy chẳng béo, chỉ làng nhàng."

Những từ ngôn giản dị này không chỉ là mô tả về vẻ bề ngoài mà còn là một tuyên ngôn về sự bình thường, sự thông thường mà bất cứ ai cũng có thể đồng cảm. Nguyễn Khuyến không tự hào với bản thân, mà thậm chí là tự nhìn nhận mình như một phần của xã hội, không nổi bật, không đặc biệt.

Bài thơ tiếp tục với hình ảnh của một người quan bất tài:

"Cờ đương dở cuộc không còn nước,
Bạc chửa thâu canh đã chạy làng."

Nguyễn Khuyến châm biếm chính bản thân mình khi tự trào là "chạy làng," tức là chạy trốn khỏi trách nhiệm, khỏi cuộc sống khó khăn của đất nước. Hình ảnh của ván cờ đang dở và bạc chưa thâu canh tạo ra một tâm trạng buồn bã, mô tả rõ ràng tình trạng khó khăn và tuyệt vọng.

Bài thơ kết thúc với sự tự trách nhiệm và nhận thức về bản thân:

"Nghĩ mình lại gớm cho mình nhỉ,
Thế cũng bia xanh, cũng bảng vàng!"

Câu cuối cùng tập trung vào sự thất vọng của tác giả về chính bản thân mình, khiến người đọc cảm thấy sâu sắc về tình trạng tinh thần của Nguyễn Khuyến. Việc ông đề cập đến "bia xanh" và "bảng vàng" như một hình ảnh biểu tượng của vị quan trí thức không thể làm gì được trong bối cảnh khó khăn, là một lời châm biếm sâu sắc về thực tế đau lòng của xã hội và con người.